26 Aralık 1867 tarihinde İstanbul'da Aksaray'da doğdu. Asıl
adı Mehmed Tevfik'dir. Toplumsal içerikli şiirleriyle ilerici düşüncelerin simgesi
haline gelmiş, Türkiye'de Batılı sanat anlayışının yerleşmesinde büyük rol
oynamıştır.
Oniki yaşında öksüz kalan Fikret, Mahmudiye Rüştiyesi'nde okudu. 1888'de Mekteb-i
Sultani'yi (sonradan Galatasaray Lisesi) birincilikle bitirdi. Birincilikle bitirdiği bu
okula daha sonra Türkçe öğretmeni (1892)ve müdür olarak hizmet verdi. 1891 yılında
Mirsad dergisinin açtığı şiir yarışmasında birincilik kazanınca, edebiyat
çevrelerinde adını duyurdu.
Edebiyat-ı Cedide'nin en önemli temsilcisi olan şair, 1894'te Malumat dergisini
çıkaranlar arasında yer aldı.
1895'te hükümetin memur maaşlarından kesinti yapmasına tepki olarak Mekteb-i
Sultani'deki görevinden ayrıldı. 1896'da Servet-I Fünun dergisinin yazı işleri
müdürlüğüne getirildi; dergi onun yönetiminde Edebiyat-I Cedide akımının yayın
organı durumuna getirildi. Aynı yıl Türkçe öğretmeni olarak Robert Kolej'e giren
Tevfik Fikret o dönemde aydınlar üzerindeki yoğun baskılar sırasında birkaç kez
gözaltına alındı, evi arandı. Bir süre sonra dergideki görevinden ayrıldı.
1906'da Robert Kolej'in hemen yakınında bir ev yaptırarak Aşiyan(*) adını verdi,
eşi ve oğlu Haluk'la birlikte buraya yerleşti. 1908'te II. Meşrutiyet'in ateşli
savunucularından biri oldu. Meşrutiyet'ten sonra Hüseyin Kazım Kadri ve Hüseyin Cahit
(Yalçın) ile birlikte Tanin gazetesini kurdu.
Gazete İttihat ve Terakki'nin yayın organı durumuna getirilmek istenince buna karşı
çıktı ve Tanin'den ayrıldı. Daha sonra Mekteb-i Sultani müdürlüğüne getirildi. O
günlerde çıkan 31 Mart Olayı'nı protesto etmek amacıyla bu görevinden de ayrıldı;
ama öğrencilerinin ve Maarif Nazırı Nail Bey'in ısrarlarıyla geri döndü. Sekiz ay
sonra yeni Maarif Nazırı Emrullah Efendi ile anlaşamayarak görevinden bir daha
dönmemek üzere ayrıldı. İttihat ve Terakki iktidarına karşı çıkarak Aşiyan'a
çekildi. Ağır bir şeker hastalığına tutulmuştu. Kolundan olduğu bir ameliyattan
sonra öldü.
Küçük yaşlarda yazmaya başladığı ilk şiirlerinde iç dünyasından gelen sesleri
yansıtmaya çalışan Tevfik Fikret, Muallim Naci ve Recaizade Mahmut Ekrem'in şiir
anlayışları arasında uzun bir arayış dönemi geçirmiştir. Daha sonra Fransız
şiiriyle tanınmış ve özellikle Françoıs Coppe'den etkilenerek kendi şiiri aramaya
başlamıştır. Fikret'in Fransız edebiyatındaki "şiirsel yazı" türünün
etkisiyle dize sonlarını değişik eylem kipleriyle ya da eylemsiz bağladığı
şiirleri, beyit bütünlüğünü kırıp dizeyi özgür bırakması aruz ölçüsünün
katı kalplarını genişletmiştir. Fikret aşırı titiz tutumu ve en küçük
ayrıntılar üzerinde durmasıyla kendine özgü bir üslup yaratmış ve çağına
damgasını vurmuştur. Biçimsel kaygıları hiçbir zaman bırakmamış, sürekli
yenilik aramıştır. Rübab-I Şikeste'de (1900,1984), toplumsal konulara ağırlık
veren şiirlerinin yanı sıra günlük konuşma diline yakın şiirlerinde vardır.
Betimlemelerindeki ayrıntı ustalığı ressam kişiliğiyle de ilgili olan Fikret'in
doğa şiirlerinde, doğayla neredeyse örtüşmeye varan bir uyum görülür. Oğlu
Haluk'un, onun şiirlerinde büyük etkisi olmuştur. İkici şiiri Haluk'un Defteri'ndeki
(1911, 1984) şiirler en iyimser ve umutlu şiirlerdir. Bu şiirlerinde Fikret oğluna ve
Osmanlı gençliğine çalışkanlık, yurt sevgisi, hak ve hukuktan yana olma gibi
erdemleri öğütlemiştir. Rübabın Cevabı'ndaki (1911, 1945) "Sis" şiirinde
acı, zorbalık, baskı ve haksızlıkları anlatmış, "Tarih-I Kadime Zeyl"
şiirinde de Mehmet Akif'in (Ersoy) suçlamalarına karşılık vermiş, din ve doğa
konusundaki görüşlerini ortaya koymuş, kendisinin de doğanın bir izleyicisi
olduğunu söylemiştir. Şermin ise (1914, 1983) Fikret'in, yalın bir dil ve kısa
dizelerden kurulu dolaysız bir anlatımın egemen olduğu şiirlerinden oluşur.
Fikret 30 yaşlarındayken çevresindeki olumsuzluklardan etkilenmeye başlamış ve
sorunlarına karşılık aradıkça, dünya görüşü yaşadığı dönemin kültür
koşullarını aşmıştır. Özgürlük ve eşitlik anlayışı ezilen insanların
çıkarları doğrultusunda toplumsal bir öz kazanmıştır. Sınıfsal çıkarlara
dayalı yönetim biçimini eleştirmiş, belli egemen sınıfların koyduğu yasalara ve
yönettiği devlete karşı çıkmıştır. Ekonomik hak ve özgürlüklerden yoksun
bırakılan kitleleri kağıt üstündeki siyasal özgürlüklerinin bir anlamı
olmadığını göstermiştir.
Özel yaşamında da katı bir ahlak anlayışını sürdürmüş, kusursuz bir aile
babası olmuş çevresindeki kaypaklık ve çıkarcılıkları hoş görmemiş, bu nedenle
de pek az insanla dostluk kurabilmiştir. Fikret'in düşüncesinde en önemli yan insana
verdiği önemdir. Ona göre bütün sorunların üstesinden gelecek, mutlu yarınları
hazırlayacak olan insandır. İnsanın üstünlüğünü sağlayan duyarlığı ve sezgi
gücü değil, düşünme gücü ve aklıdır. Öbür yapıtları arasında Tarih-i Kadim
(1905), Son Şiirler (1952; yay. Haz. Cevdet Kudret) sayılabilir.
Tevfik Fikret Üzerine Kitaplar
Akyüz Kenan, Tevfik Fikret, 1947
Ayni, Mehmet Ali, Reybilik, Bedbinlik, Lailahilik Nedir? 1927
Aydın, Cazibe, Tevfik Fikret, Konfüçyüs, Rubens, 1961
Bayrak, Mehmet, Tevfik Fikret, 1973
Bezirci Asım, Bütün şiirleri, 3 cilt, 1984
Bilgegil, M. Kaya, Tevfik Fikret'in İlk Şiirleri, 1970
Bölükbaşı, Rıza Tevfik, Tevfik Fikret, 1945
Çamlıbel, Faruk Nafiz, Tevfik Fikret, Hayatı ve Eserleri, 1937
Ertaylan, İsmail Hikmet, Tevfik Fikret, 1935
Ertaylan, İsmail Hikmet, Tevfik Fikret, Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri, 1963
Ertaylan, İsmail Hikmet, Tevfik Fikret Malümam'ta, 1965
Ertaylan, İsmail Hikmet, Tevfik Fikret Mirsad'da, 1965
Eşref Edip, İnkılap Karşısında Akif-Fikret, 1940
Eşref Edip, Tevfik Fikret'i Beş Cepheden Kırk Muharririn Tenkidi, 1943
Fuad Köprülü, Tevfik Fikret ve Ahlakı, 1918
Gölpınarlı, Abdülbaki, Tevfik Fikret ve Şiirimiz, 1941
İbrahim Alaeddin, Tevfik Fikret, 1927
Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret ve Şiiri, 1946
Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser, 1971
Karaca, Mehmet Selim, Akif'e Ve Fikret'e Dair, 1971
Memet Fuat (Bengü), Tevfik Fikret, 1979
Kemalettin Şükrü, Tevfik Fikret, Hayatı ve Şiirleri, 1931
Kiper, Kadri Ziya, Fikret'in Hayatı, 1947
Kudret, Cevdet, Tevfik Fikret-Son Şiirler, 1952-1968
Nayır, Yaşar Nabi, Tevfik Fikret, 1952
Nigar, Salih Keramet, Fikret'in Hayatı ve Eseri, İlhamı, 1926
Nigar, Salih Keramet, İnkılap Şairi Tevfik Fikret'in İzleri, 1943
Ozan, Kunt, Tevfik Fikret, 1937
Öngay, Mehmet, Tevfik Fikret, 1968
Özkırımlı, Atilla, Tevfik Fikret, 1978
Sertel Sabiha Zekeriya, Tevfik Fikret-Mehmet Akif Kavgası, 1940
Sertel, Sabiha Zekeriya, Sebilürreşatçıya Cevap, 1940
Sertel, Sabiha Zekeriya, Tevfik Fikret, İdeolojisi ve Felsefesi, 1946
Sertel, Sabiha Zekeriya, İlericilik Gericilik Kavgasında Tevfik Fikret, 1969
Tanpınar, Ahmet Hamdi, Tevfik Fikret, 1937
Sümbüllük, Esat S., Tevfik Fikret'in İman İhtiyacı Şiirinin Şerhi, 1946
Sümbüllük, Esat S., Tevfik Fikret'in Tarihi Kadim Unvanlı Manzumesinin Şerhi, 1947
Tanyu. Hikmet, Tevfik Fikret ve Din, 1970
F. R. Tuncor - S. Arıkan, Dante, Mimar Sinan, Sokrat, Tevfik Fikret, 1952
Unesko (Türkiye Milli Komisyonu), Tevfik Fikret, 1967
Uraz, Murat, Tevfik Fikret, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Şiirleri, 1945
Uraz, Murat, Tevfik Fikret ve Kitaplarında Çıkmayan Şiirleri, 1959
Ülken, Hilmi Ziya, Tevfik Fikret, 1941
Ruşen Eşref, Tevfik Fikret, Hayatına Dair Hatıralar, 1919
Yücebaş, Hilmi, Bütün Cepheleriyle Tevfik Fikret, 1959